De terreur van de trainingsacteur

"In onze trainingen werken we geregeld met trainingsacteurs". Deze mededeling is voor sommige deelnemers al genoeg om acuut in een kramp te schieten. "Oh nee he…”, is nog een milde uitdrukking. Een hulpverleenster in een training voor een jeugdzorginstelling reageerde nog niet zo lang geleden nog heftiger en op luide toon:

“Als je maar niet denkt dat ik aan die poppenkast ga meedoen, ik dacht het niet.”

Soms zie je deelnemers opeens strak voor zich uit kijken bij onze mededeling, zeggen niets totdat je hun uitnodigt. “Hoe zijn de ervaringen van de anderen in het werken met acteurs?” Als men tot op dat moment nog niets zei komen nu de reacties los….

"Ik snap wel dat het leerzaam kan zijn, maar ik vind het niks.” “Ik ben eens overladen met kritiek, ik kon niks goed doen”. “Nou die acteur stond me vlak voor mijn gezicht uit te foeteren dat ik in een kramp schoot. Ik kon hier echt niets van leren”. “ik leer meer van kijken, maar ja dat mocht niet”. “Het ging maar door en door, ik wilde wel stoppen maar moest het gesprek afmaken.” etc. etc.

Natuurlijk er zijn genoeg deelnemers die werken met rollenspel of oefenen met acteurs prettig (of spannend) en leerzaam vinden, daar wil ik het alleen nu niet over hebben. De groep mensen met negatieve ervaringen interesseert me meer. Vooral de vraag:

"Hoe kan het gebeuren dat een in principe mooie, effectieve ervaringsgerichte leeractiviteit voor sommige deelnemers een horror wordt die, soms zelfs na jaren nog, een negatieve associatie oproept?”

Wat gebeurt er in sommige trainingen of opleidingen dat deelnemers zo kunnen reageren? De vervolgvraag dient zich daarbij ook aan: “hoe kun je als trainer deze deelnemers bij de training betrokken houden als je vervolgens wel gaat werken met een acteur?" 

Op de eerste vraag krijg je snel antwoord. We gaan het gesprek aan over de eerdere ervaringen. Met “we” bedoel ik mezelf en mijn collega-trainers bij Locus, want adequaat omgaan met deze situaties is voor ons van groot belang en een basisvoorwaarde in het creëren van een krachtige leersituatie. In dit gesprek besteden we zo snel mogelijk aandacht aan de emotie en de weerstand die de deelnemer voelt. Deze nemen we per definitie serieus.

In de kern merk ik dat deelnemers aan trainingen of tijdens opleidingen tegen een viertal zaken kunnen aanlopen die onbedoeld door de trainer/docent of trainingsacteur/simulatiecliënt worden versterkt of zelfs opgeroepen:

1 controleverlies
2 identificatie met de context
3 kritiek versus feedback
4 gebrekkige verbinding

Ik zal ze alle vier kort toelichten.

1 Angst voor verlies van controle tijdens de oefening
Oefenen is spannend. Voor andere deelnemers jezelf laten zien. Iets doen wat je lastig vindt of wat nieuw is, roept een zeker mate van spanning op. Er zijn bij een ervaringsgerichte vorm als werken met een acteur diverse factor waar je als deelnemer geen controle over hebt"

• hoe gaat de acteur zich gedragen?
• wat gaat er gebeuren als het niet zo goed loopt?
• hoe kijkt de trainer naar wat ik doe?

Deelnemers vertellen wel eens dat men compleet overvallen werd door het gedrag van de acteur. Dat het zo heftig was dat men getriggerd werd vanuit eerdere ervaringen in werk of privé. Anderen vertelden weer bang te zijn om "dicht te slaan”.  

2 Gebrek aan identificatie met de context
"Dit is niet zoals het bij ons er aan toe gaat". Men heeft ervaringen met trainingen waarbij gedrag neergezet werd dat niet overeenkomt met dynamiek van gedrag dat men in de eigen praktijk tegenkomt.
De oefensituaties zijn soms vooraf ontworpen en de deelnemer kan zelf niet meedenken hierin waardoor het op onderdelen niet klopt met de eigen werksituatie. Ook komt het voor dat deelnemers het gevoel hebben een trucje te moeten uitvoeren en niet kunnen snappen hoe dit hun kan helpen bij de eigen leervragen.  

3 Kritiek ervaren in plaats van feedback ontvangen
“Die trainer brandde mij gewoon af, ik kon niks goed doen.” “We kregen alleen maar te horen wat er fout was, ja daar kom ik niet voor.” Als deelnemers zich kwetsbaar opstellen en gaan oefenen met een acteur is men extra gevoelig voor de zaken die trainer en acteur teruggeven na het oefenen. Soms gebruiken mededeelnemers de feedback om hun eigen gelijk te behalen of een oude vete langs deze weg nog eens uit te vechten, zonder dat de trainer dit opmerkt. 

4 Gebrek aan verbinding met de trainer/docent 
“Volgens mij snapte hij echt niet wat er zich bij ons afspeelt”, over een trainer die toch doordrukte dat er geoefend moest worden met het gedrag waarin hij de acteur instrueerde. Soms is een trainer door de opdrachtgever grondig geïnstrueerd over hetgeen de deelnemers moeten gaan oefenen, soms heeft de trainer een inhoudelijke visie bijvoorbeeld over manieren waarop men op agressieve uitingen dient te reageren. Als de groep of individuele deelnemers vervolgens het gesprek willen aangaan met de trainer omdat men een andere visie heeft, kan dit in een patstelling verzanden. Deelnemers krijgen de indruk dat de trainer zijn programmaatje aan het afdraaien is. 

Hoe verder?

Als we helder hebben waar de weerstand/emotie ligt zijn er een paar uitgangspunten die deelnemers kunnen helpen om ondanks weerstand toch te gaan oefenen of anderszins betrokken blijven bij de leeractiviteit:
Enkele reacties die goed werken (en dan moet je dit wel menen):

• "Je moet hier niets! Soms is het niet de activiteit die voor jou het grootste leerrendement oplevert."
• "Als de situatie te spannend is kan je dit verhinderen te leren."

En verder als trainer:

• Ondersteun je deelnemer bij het behouden van regie/controle, dmv spelregels/afspraken en de mogelijkheid ten alle tijde te mogen uitstappen.
• Biedt realistische gedragingen/oefensituaties
• Varieer in je werkvormen en zorg dat er kort geoefend kan worden
• Zorg voor niet-oordelende feedback en bewaak het feedback-klimaat van de groep
• Heb aandacht voor de wijze waarop je in contact staat met je deelnemer. Ben je echt met de deelnemer bezig of ervaar je de weerstand als “lastig?”. Is er voldoende wederkerigheid?

Vaak merken we als we eenmaal aan de slag gaan dat deelnemers die aanvankelijk weerstand lieten zien overstag gaan. Men gaat toch meedoen. Reacties die deelnemers dan geven zijn: “Op deze manier wil ik wel meedoen”….  “Goh jullie doen dat heel anders”.... “In heb hier het gevoel dat ik niets fout kan doen en wel kan leren”….. “Wat een leuke manieren om te oefenen”…... etc.
En natuurlijk zijn er een enkele keer deelnemers die echt niet met de acteur aan de slag gaan. Het is belangrijk dat ook te respecteren. Uiteindelijk krijgen ze altijd een rol, bv. als observator en leren ze op hun eigen manier, betrokken bij het leerproces van de groepsgenoten. 

Het is dus niet zo dat die trainingsacteur zo’n probleem is, het heeft alles te maken met de manier hoe de trainer en trainingsacteur samen de leeractiviteit vorm geven.

• Mag de weerstand er zijn?
• Kun je als trainer verbinding met die deelnemer maken?
• Schep je een veilig kader en kun je de vorm aanpassen aan de leerbehoefte, leerstijl en controlebehoefte van de deelnemer…

Waarschijnlijk krijg je dan die deelnemer die reageert met...

“Nooit gedacht dat ik dit nog eens zou doen…..en er van zou leren..."